Showing posts with label Zolai. Show all posts
Showing posts with label Zolai. Show all posts

Min mai aa hihna (tite) te gelhzia


Min mai-a kizangh "hihna" alak khia/apholak laimal pawlkhat anuai ah hilhcianna:

A diakin iminam sungah pilna lamah Degree sangpi atungsa te'n Laigelhzia ( Literatur view ) formal takin igelh theih ding kisam mahmah hi. Doctrate ngah khinsa khawngte' adingin deihsak pha mahmah kahihman in, ong hawmsawn ing. Minambup in phattuampih dingin lawmetna lianpi tawh kong hawmsawn hi.

I. Lia & Tg; Nu & Pa; Pi & Pu; Sia/Sya & Syama/Sianu; Rev. & Dr.

1. Lia & Taang/Tg.

* Lia Kham Man Niang - Lia, Lia. ci'n comma leh full stop zat kulselo hi.
* Tg. Dal Lam Thang - Hih munah Taang pen atom-a gelh ahihman in, full stop kizangh hamtang hi.

2. Nu & Pa

* Nu Man Lun Cing - Nu, Nu. ci'n comma leh full stop zat kulselo hi.
* Pa Lian Za Mung - Pa, Pa. ci'n comma leh full stop zat kulselo hi.

3. Sia & Sianu

Sia Lian Za Huam - Sia, Sia. ci'n comma leh full stop zat kulselo hi.
Sianu Cing Pum Nem - Sianu, Sianu. ci'n comma leh full stop zat kulselo hi.

4. Pi & Pu

* Pi Cing Khup - Pi, Pi. ci'n comma leh full stop zat kulselo hi.
* Pu Ngam Bawm - Pu, Pu. ci'n comma leh full stop zat kulselo hi.

5. Rev. & Dr. ( Reverend & Doctor )

* Rev. Pau Khan Khai - Rev, Rev cihziau tawh kingahlo hi. Rev. ci-in, full stop zat kulse hi.
* Dr. Hau Za Cin - Dr, Dr cihziau tawh kingahlo hi. Dr. ci-in, full stop zat kulse hi.

II. Degree minte gelhzia & gualhzia:

1. Pu Cin Sian Thang B.A., B.A (Law)., L.L.B.

2. Rev. S. Pau Khan En B.Th., B.R.E., B.D., M.T.S., Ph.D. 
* Rev. Dr. S. Pau Khan En
* Rev. S. Pau Khan En Ph.D.

3. Prof. C. Thang Za Tuan B.Sc., Dip.Ed., M.A (Macq.)., Ph.D.
* Prof. C. Thang Za Tuan Ph.D.
* Prof. Dr. C. Thang Za Tuan
* Pu C. Thang Za Tuan Ph.D.

4. Rev. Cin Do Kham B.A (Theology)., M.Div., D.D., D.Min., Ph.D.
* Rev. Dr. Cin Do Kham
* Rev. Dr. Cin Do Kham ( Ph.D ).
* Rev. Cin Do Kham Ph.D.

Buaihminte igelh ciangin, BA, MA, PhD cih bangin kigelhziau thei hi. Ahizongin Laigelhzia (Literature view ) ah "formal" taktak lo hi. Tuhun ciangin, utbangin kigelh phengphang ta hi. Ahizongin Lai tawh kisai pen "mformal" tak-a igelh theih ding kisam hi. Lai igelh ciangin formal tak-a igelh theih sitset pen eima Standard kilangsak ahihman in, Zomite, laigelhzia ikilamlah ding thupi kasakna tawh hiteng onggelhvat hi-ing.

Laigelhzia tawh kisai'n,

Dal Sian Hung
Zomi Foundation Home Mission
Kuala Lumpur, Malaysia.
011-1573-1275; 016-355-4469
See More...

G leh NG zatzia

Zolai ah awsuah pen avekpi-in kigelh theilianlo hi. Ahizongin, Zolai gelhzia leh ei' pianpih "awsuah" khentel in igelh ding kisam hi. Tuabanga kibatsakna "Uniformity" pen Leterature ah kipum khatna "Unity" onglak khia nahi-gige hi. Awsuah - ng & n tawh kisai anuai ah kikum suk dihni.

Awsuah - g & ng

* Gam leh Lei - Ngam leh Lei hilo.
* Sanggam - Sangngam hilo
* Gin Khan Khual - Ngin Khan Khual hilo.
* Kiginni - Kinginni hilo.
* Ni leh Gang - Ni leh Ngang hilo
* Ngasa ( Fish ) - Gasa hilo.
* Lian Thawn Ngam - Lian Thawn Gam hilo.
* Bawngngoi - Bawnggoi hilo.
* Sawmgiak - Sawmngiak hilo.
* Vangik - Vanngik hilo.
* Pasian thu gen - Pasian thu ngen hilo.
* Pasian tungah thungen - Pasian tungah thugen hilo.
* Ui leh Ak kingik - Ui leh Ak kigik hilo.
* Laigelh - Laingelh hilo.
* Gupkhiatna - Ngupkhiatna hilo.
* Nupigai ( Pregnant ) - Nupingai hilo.
* Gawng/Gawm - Ngawng/Ngawm hilo.
* Ngawng ( Neck ) - Gawng hilo.
* Mangngilh - Manggilh hilo.
* Ngaihno ( Sweetheart ) - Gaihno hilo.
* Kigak ( Tie ) - Kingak hilo.
* Kinga/ Kingam - Kiga/ Kigam hilo.
* Gamh ( Inheritance ) - Ngamh hilo
* Inngei, Lamgei - Innngei, Lamngei hilo.
* Saguh, Bawngguh - Sanguh, Bawngnguh hilo.
* Gilkial ( Hungry ) - Ngilkial hilo.
* Ngilhmawh - Gilhmawh hilo.
* Lamngil, Zawingil - Lamgil, Zawigil hilo.
* Lawm leh gual - Lawm leh ngual hilo.
* Galkhua - Ngalkhua hilo.
* Gilvun - Ngilvun hilo.
* Ngaihsiangkawm - Gaihsiangkawm hilo.
* Zogam - Zongam hilo.
* Guahtui, guahzu - Nguahtui, nguahzu hilo.
* Ngilhmawh - Gilhmawh hilo.
* Vokgulh - Vokngulh hilo.
* Golhguk - Ngolhnguk hilo.
* Gipzong leh Khuaizong kituak - Ngipzong leh Khuaizong kituak hilo.
* Vaimimgap - Vaimimngap hilo.
* Go leh Gamh - Ngo leh Ngamh hilo.
* Goih, Nawigoih - Ngoih, Nawingoih hilo.
* Logam - Longam hilo.
* Kigingkhol ( Pepreration ) - Kingingkhol hilo.
* Ngia, cingngia - Gia, cinggia hilo.
* Lobangsiam, giabangzun - Lobangsiam, ngiabangzun hilo.
* Laigual - Laingual hilo.
* Ngeina ( Culture ) - Geina hilo.
* Gim/tawl ( Tired ) - Ngim hilo.
* Maigum - Maingum hilo.
* Ngahna ( income ) - Gahna hilo.
* Tumging - Tumnging hilo.
* Galpi - Ngalpi hilo.
* Gialpi - Ngialpi hilo.
* Vangikpua - Vanngikpua hilo.
* Hungelna - Hunngelna hilo.
* Ngimna ( Purpose ) - Gimna hilo.
* Gimnathuak - Ngimnathuak hilo.
* Gamsa - Ngamsa hilo.
* Guk ( Sex ) - Nguk hilo.
* Gu - Ngu hilo.
* Ngai ( love ) - Gai hilo.
* Napgep - Napngep hilo.
* Ngul Khan Pau - Gul Khan Pau hilo.

"NG & G" awsuah tawh kisai pen, atunga bangin ikhentel theih dingin thupi hi. Laimal kibatsakna pen Literatare ah kipumkhatna ahihi. Zomite kipumkhatna pen namdangte'n ong eng mahmah uhi. Zomite hanlung ciamin kipumkhat-a khangto dingte ihihi.

Dal Sian Hung
Zomi Foundation Home Mission
Kuala Lumpur, Malaysia
See More...

Awp leh Op zatzia


Zolai ah, "awp" leh "op" te' awsuah pen, awtom leh awsau in kilamdang a, akhiatna (meaning) zongh kilamdang pah hi. Tua ahihman in, itel theih dingin anuai ah tawmkhat en dihni.

* Dawp - Vanzuakna Sai khat-ah, vanman dawp dingin, kavapai hi.
* Dop - Cidam nading'n nek leh dawn ah, kidophuai mahmah hi.

* Lawp - Amah pen Pasian thu ah, lawp mahmah hi.
* Lop - Pu Thang & Pi Nuamte Mopaiwi, Pawlpi te'n lopsak hi.

* Gawp - Bangmah theilo nasi semgawp lel hi.
* Gop - Zu dawndawnte gawng geugau in, hi gepgop uhi.

* Hawp - Namehtui hawp damdam ve.
* Hop - Siapa ong hopsawn thute manpha kasa hi.

* Tawp - Nupa ki-it te, kitawp dakdak uhi.
* Top - Cing Khup' vanpuak kia in, Ngam Bawm in topsak hi.


Zolai tawh kisai'n,

Tg. Dal Sian Hung
Owner/Director
Zomi Foundation Home Mission
Kuala Lumpur, Malaysia.
Mob: 011-1573-1275/016-355-4469
See More...

Zolai sinbu lui, tanlang A-Z

Zolai Simbu Tan Lang pan Tan li ciang tukum sungin Zomi Nam website www.zominam.org sung panin sim ziahziah theina ding ki vai hawm hi.
Tu in tamsim khat ki zo khin hi.
Tawm khat A pan Z dong ih neu lai aa te sim pak leng...
A = Ak khuang ta thawh hun ta
B = Bi le lo gamlak po
C = Ci om lo sa lim lo
D = Dial khai khai limtak khai

E = Et lawm mual kuam Zogam nuam
F = Febuary 20 nih Zomi namni hi
G = Gam aa ding na sem ding
H = Ha nawt siang lup ding ciang
I = Inntual zaang lamsaaina
J = January theino si
K = Khuado pawi kum khen pawi
L = Lawm le gual lung ki hual
M = Mui tung mui pei ki peipei
N = Nai lap in saang kah in
O = O laimal bem velval
P = Pilna sin limtak sin
Q = Quinine kha nattunza
R = Radio nei thuthak thei
S = Sia peuh mah zahtak pah
T = Tedim pau eimau pau
U = Um le beel siang ding geel
V = Vaaimiim lum zuak le'ng sum
W = Wale ngasa nawi ne nga
X = X-ray natna thei
Y = Yake ki ci ngambawng hi
Z = Zomi te han lungciam khangto diam


Sang sia ten Sangtuak ding simin etloh sa in hong ci sak ziahziah aa, a tawpna penpen Z = Zomi te han lungciam khangto diamdiam ci tawh thaneih zah in ki awng gawp aa, innlam zuan in ki tai khengkhang hi.

Ka phawk mahmah hi.
Thawn Tuang
Zomi Angvaan



Tuang leh sanggam ngaihteng,
Laaimal gualhzia (awsuah: golhzia)-pen sil (noun) khat ahihleh kigawm ding-a, zialaak (verb) khat ahihleh kigawm dinghi. Lakpakding-in;
A = Akkhuang ta, thawhhun ta.
B = Bi leh lo, gamlak po. (awsuah- le ahihang-in kammal cingpen leh)
C = Ci omlo, sa limlo.
D = Dialkhai khai, limtak paai (Dolkung saang, gam singmaang)
E = Etlawm mualkuam, Zogam nuam (etlawm ~ beautiful., mualkuam ~ valley)
F = Febuary 20 ni, Zomi Nam Ni-hi.
G = Gam' ading, naseem ding. (ading ~ for, naseem ~ work)
H = Hanawt siang, lup dingciang.
I = Inntual zaa, laamsaaina.
J = January, theino si.
K = Khuado pawi, kumkhen pawi.

L = Lawmlehgual, lung kihual.
M = Muiitung, muiiphei kipeipei.
N = Nailap-in, saangkah in. (amasa [-in] conjunction, anunung [in] sawlna)
O = 'O' laaimal, beem belbal.
P = Pilna sin, limtak sinh. (Pilehpu, hua-ah tu.)
Q = Quinine kha, nattunza.
R = Radio nei, thuthak thei. (Russia Gam, khuadam gam).
S = Sia peuhmah, zahtaak pah.
T = Tedimpau, eima' pau. (Theipi um, Zotui khum; TB-za, cidamna).
U = Uumlehbeel, siangding geel. (uumlehbeel ~ utensil cihna, jar and pot cihna hipah saamlo)
V = Vaaimiim lum, zuakle'ng sum. 
W = Whale-ngasa, nawine-nga. (Wah minam, I' sanggam; website-sim, thuthak kim., khantoh vaai zawdeuh).
X = X-ray, natna thei.
Y = Yack kici, gambawng hi. (Yack-pen ataktak-in Tumpaang kicizaw-hi: Yi-nan-kyaung, namgim piang: Yuan kici, Seen sum-hi. {khawng hileh khantoh vaai zawlaai cihna-hi})
Z = Zomite haanlungciam, khangto diam!
Lahpak ding-in, "Haan Lungciam" -pen "kammal nih" hilo-in "kammal khat" hi-a, "haanciam ~ try, strive" cihna lakam ahihi. Tua ahihman-in "haanlungcia" adikpen hongsuak-hi. Hihteng cipakni.

Zomi Pasian' Thupha!
Zokhai

*********************************************** 
T. Zokhai ITNA-IN GUABANG HINNA-HI 
60 Narr-Maen Drive 
Croydon Hills VIC 3136 
Melbourne, AU
See More...

Awm leh Om zatzia

Zolai pen en izat ngiatngiat leh, ei' man neihna hizaw hi. Zomi lak vive ahih nak-a, Zolai simthei liamliam ding ihih nak leh, Namdangte' laikhawng pen zat het loh ding ahihi. Ahizongin ei' zolai sungah aomlo pawlkhat bel zat loh phamawh ahihman in, zatkul hi. Ahizongin, ong kipat khiatna mah bullot in, adang phuahtawmsak keile'ng hoih kasa zaw 
hi. Gentehna, Yangon pen Zangkung/Zangkong cihpeuh tawh, Oxygen pen Awksizen cih peuh tawh laihsak gawp pen dik kasa vetkei hi.

Awm & Om - Awsuah

* Awm - Nalup ciangin, puansilh lo-in, lum ke'n! Na-awm vot in, naci nathei ding hi.
* Om - Tulaitak koilai ah om nahi-hiam?

* Bawm - Bawmta hoih nahih ding hanciam in!
* Bom - Khutbom, Khebom, Kalbom.

* Dawm - Lam nakan ciang'n kidawm in.
* Dom - Nazawh loh ding, vangik lua dom ken!

* Gawm - Pasian gawmsa kuaman khen keihen!
* Gom - Sehnel keugaw, gomgolak paite, adanguh tak mahmah uhi.

* Hawm - Hawmsiam gelsiam le'ng nunin nuam hi.
* Hom - Migol khat paiphei homhom veh e.

* Kawm - Mivan nakawm leh piakik pahpah in!
* Kom - Huapa'n akhe kak kemkom se veh-e.

* Lawm - Lawmta cih pen kipanpih ding.
* Lom - Tungman pen lom zole'ng man semsem se hi.

* Nawn - Zatang pawlkhat nawmvalh kul hi.
* Nom - Thau taktak ciai maw, nemnom zawzen.

* Pawm - Peempawm peempaam.
* Pom - Thuhoihte pomsiam in.

* Sawm - Bang sepsawm?
* Som - Mei-am som khaken!

* Tawm - Tampi omlo tawmbek om.
* Tom - Tuntom, lungtom.

* Vam - Vemvawm aw ei.
* Vom - Vom, kaang, eng, san.

* Zawm - Thazawm, zawngkhal.
* Zom - Na maban hoihtak zom in!

Behlap:

* Topa in Tu bangin kei hong cingpa hi aa, bang mah ka kisam kei ding hi.
* Topa in Tu bangin kei hong cingpa hi-a, bangmah ka kisam keiding hi. (dikzaw).

* Thangho leh Liando pen unau ahi uh hi.
* Thangho leh Liando pen unau ahi-uhi. (dikzaw)

Double laimal zatding pawlkhat:

* Inn, Ann, Niangg, Cingg

* Inn leh lo.
* Ann leh tui.

* Nu Luan Ngaih Niangg
* Nu Dim Khawl Niang

* Nu Ning Khawl Cing te' Innkuan in, Zanglo cingg khat nei uh-a, Muallo cingg nih nei uhi. Innsung vanzat kicing takin neilai-in, Cingg tutphah hoih mahmah khat nei uhi.


Tg. Dal Sian Hung
Owner/Director
Zomi Foundation Home Mission
Kuala Lumpur, Malaysia.
Mob: 011-1573-1275/016-355-4469
See More...

Awng leh Ong zatzia


* Awng - Awng ziahziah sa in, lasa uhhi.
* Ong - Ong pai mengmeng un, awng khawm ngeingai ni.

* Bawng - Thangta te unau, Bawng zongdingin gamsung pai uhhi.
* Bong - Zampi gamsung Tuivai luidung ah annbong tam mahmah hi.

* Dawng - Napa' sapna aw nazak phet in, dawng pah in!
* Dong - Makai te in, kipawlna sum, ong dong uhhi.
* Dongh - Kipawlna sum bang zah ta ding cih, na dongh in.

* Gawng - Ann ngawlngawl te gawng uhhi.
* Gong - Lungtang natna neite gonggaw thei uhhi.

* Hawng - A hawng kheh lo-in, Sahawk ne kei-in!
* Hong - Biakinn thak kong hong dingin, Pastor te kisam hi.

* Lawng - Zogam sung Khuaneute ah Inn lusih in, Thau lawng khatta kinei hi.
* Long - Na Bawng te, Long oksak hamtang in!

* Kawng - Putek Pitek te'n kawng nat gen thithe thei uhi.
* Kong - Kongvang, Kongkhak, Kelkong, Sialkong.

* Mawng - Khanglui lai-in, Mawng kungpi pona ah Dawi kithoih nuamse hi.
* Mong - Itna lakpa'n mong neilo itna mah thupi pen hi.

* Nawng - Lawm kingai, nupa kikhawlte nawngkai sak ke'n!
* Nong - Ka Birthday ah nong pailoh phamawh ai-maw!

* Pawng - Sozang Khua ah Pawngden kizuak hi.
* Pong - Lawmte' Bawhlung suih va-en pong dihni maw!

* Sawng - Tuahsiatna khat peuh ineih teh mangsia sawng kicise hi.
* Song - Pu Songput in tapa thum nei hi.

* Tawng - Pa Nangtawng, Pa Khaitawng, Pa Mungtawng cih bangin kigelh zaw hi.
* Tong - Utong leh Va-ak tangthu Zomi Nam Net leh Tongsan Net te ah kilim gelh mahmah hi.

* Zawng - Ganhing khempeuh lakah Makai etteh huai pen Zawng te' kimakaihzia ahihi.
* Zong - Pasian in Eden huan ah, Adam leh Eve te zong hi.
* Zongh - Ka zawngno lim, a zongzong hiveng aw, nang zongh ong zon pih ve.

Zolai tawh kisai'n,

Tg. Dal Sian Hung
Owner/Director
Zomi Foundation Home Mission
Kuala Lumpur, Malaysia.
See More...

Awi leh Oi zatzia

Zolai cih pen Zomite' Lai cihna hi-a, Zomi Literature tawh kisai thu ahihi. Zomi cih minam pen Myanmar, India leh Leitungbup mun tuamtuam ah ki-om kawikawi hi. Ei Zomite pen itenna, ikhuasakna mun leh 
mual zilin awsuah, kammal zatzia kilamdang hiai-hiai hi.

Ahizongin Lai "Literature" ah ikibatsak "Uniformity" theih ding thupi hi. Tua bang-a kibatna pen Minam khat hihna teltak-a alakkhia ihihi. Laimal gawmzia leh laigual gualhziate zongh mailam ah kikumto zelni.

Awi & Oi

Awi - Akhua damsa in, Nisa awi hi.
Oi - Lung hihmawh hunte ah oi ci-in, kipau khia hi.

Bawi - Ipi ipu ten ongsap ciangun, Bawi aw ci-inzongh ongsam theizel uhi.
Boi - Kammal hoihlo zatna ah, bengbang beiboi ci-inzongh kizangh thei hi.

Dawi - Sikha, Dawi. Meidawi taktak ei.
Doi - Dengdang, Deidoi.

Gawi - Buh gawi, ha gawi.
Goi - Genggang, geigoi.

Hawi - Nasep hawi.
Hoi - Huih nunteh singkung leh lopate hoi diamdiam.

Kawi - Sikkawi, khutkawi. Alawmnu kawi.
Koi - Koi ah?

Lawi - Bawng, Sial, Lawi. Innlawi, A omna lawi.
Loi - Leiloi, leilai.

Mawi - Mawite
Moi - Moilai mahmah ei.

Nawi - Ann-nawi, Bawngnawi, Nawizu.
Noi - Neinoi, ninai.

Pawi - Lopawi, Mopawi, Pawi.
Poi - Poi taktak ei.

Sawi - Na laigual sawi si e, tangkei si e.
Soi - Seisoi, seisai. (Kikona kammal).

Tawi - Van khat tawi, Tawi (vantehna).
Toi - Muhna toi, Amun toi.

Thawi - Nasem dinga kithawi.
Thoi - Theithoi, theithai.

Vawi - Veeivawi.
Voi - Veivoi, veivai.

Zawi - Sazawi, Zawi (Lampineu).
Zoi - Zeizoi, Zeizai.


Laimal khenzia tawh kisai,

Dal Sian Hung
Zomi Foundation Home Mission
Kuala Lumpur, Malaysia.
See More...

Zomi te' Zateplai, Kawlte' Lai (Tadinsa)

Zomi te'n Zateplai ih cih Kawlte' laihawmkhiat pen
  • Kawl lai tawh kawlgam bupah kihawmkhia Myanma Tadinsa pen Zomi te'n " Zatep lai" cihsak ziau lel! Kawl te aheh uhsuak hilo dia, lai theilo atam nihna ah ongkoih pong hel uh hiven. Amau kawllai khong en Zatep lai nacihsak ziaulel Zomi te ih khauhpai dan! haha
  • Karen gam Pha Ann kual tengah Laibu zuak in paingei ing, atamzaw in lai uk uha, laideihna atamzaw in neih uhhi, pilna deih uh hi. Khuaneu aa om Nupi papi in laideih na nei uhhi. Kawllai sangin Karen lai thupisak zaw te ahi uhhi.
  • Karen Literature khauhpai mahmah cih kawlkumpi in atheih hi..ahi zongin Laitheilo tampen ci se uh hi.0letter
  • Zomi Literature pen khuahpai sa pian uh hilo dia? Zolai tawh laihawmkhiat khauhpai ongsa aa ong haza mahmah uh hilel inteh pawh..kawllai theilo anihna ah ongkoih pong uhhiven, Kawllai sangin Zolai thupisak zaw thamtham cihna kilang mahmah lel hi.
  • Kawl kumpi in Zolai nangawn sin nading permit ongpiakloh uh khang kizom ta hi. Tua nangawn Kawllai sangin eima lai Zolai mah aci vinven te Zomi te ih hihi.
  • India ah Mizoram in Literature khantoh nalam ah a 2nd na ah omngei uhhi, Kala pau atheilo atamzaw hilel uh hi. Zomi te'n eipau ei lai mah thupisak leng khatvei ciang kawlgam bup ah literature khangto penpen ah ih kihel zaw ding hi!
  • Zomi te zongh ih lai thupisak zaw semsem ni, Zolai leh Manglai pen akibang hilel hi, Manglai (English) tawh laithei kanna ongneih uhciang Lentong Kamkhen pau leh Top 10 ah Zomi te om viuviau lel ding hihang!
Kawlgam ah (Literature Development) ongkikan hun om ding hi, Tua aa ding kiging khol ni! Zolai tawh laihawm hahkah ni, Zomi khempeuh in Zolai theilo in om sawm keini!, Gamdang tungsa khangthak tuailai ten Zolai sin tek un!
Tg Thang Kim Khai (khaipu)
Orlando, FL
See More...

Zolai, ong piankhiatna

Thupatna
Joseph Herbert Cope (Cope Topa) in Zomite anungta Pasian thu hong muam ding, Leivui pan hong lamto ding leh Niinphual pan hong domto dingin 1910 November kha ni (1) ni in Tedim hong tung hi. Zomite in Pasian thu sim theih nang leh leitung ah khuasak theih nangin 1913 kum in sim theih ding LAI hong bawlsak-a tu in Kum 100 (1913 – 2013) hong cingta hi. Tua LAI in Zomite’ nisim nuntakna, thu leh la kizopna leh Pasian thu simna in akizang ZOLAI ahihi.
Roman Alphabet mal 20 bek tawh hong bawlsak Zolai in tel baih in, zat nuam a, Leitunga Pau tuamtuamte ahibangin kigelh thei hi. Tulaitak in Kawlgam, India leh Leitung gam tuamtuamte ah Zolai a zang mi Tulza-thum leh, tulsawm-li leh tul-li (344,000) om hi ci-in Leitung Kampau tuamtuamte akancian Ethnologue in naciamteh hi. Zomite in Zolai ihneih manin Leitungah Minam khat in hong kiciamteh-a lungdam leh angtan huai mahmah ahihi.
Zopau hong Kipatkhiatna
Leitung ah Pau nam 7,105 omhi ci-in Linguistic Society of America in ciamteh hi. Hih Pau teng nampi (4): Indo-European (Europe lam), Sino-Tibetan (Asia Lam), Semitic (Arab, Israel, Sehnelgam lam) leh Bantu (Africa lam) cihbangin kikhen hi. Sino-Tibetan sungah Pau nampi 250 om in Tibeto-Burma Pau nam khat in kihel hi. Tibeto-Burma Paunam sungah Pau nam 400 bang om in Zopau nam khat in kihel ahihi. Minam khat a suah theih nadingin Pau neih masak kisam-a tua Pau tawh kizop theih nangin Lai neih hongkul hi.

“Lai” cih kammal Zomite in tanglai hun pekpan ineih ahihi. English in “Script” ahk “Writings”, Sen ten “Jiaoben” ahk “Xin”, Mogolia ten “Bichig”, Tibet ten “Bod yig”, Kawl ten “Sa” cihbangin na nei uhhi. Falam, Khalkha lamte in “Ca” ci-in Kawllai pan alak ahihi. Laibu acih uhciangin “Ca ouk”, Laihuan acih uhciangin “Ca mi puai” cihbangin Lai tawh kisai Kawllai pan tampi na la uhhi. Zopau in Lai aat, Lai-aatpi (General Secretary), Lai-aat lohbu (Blank note book), Laibu, Laidal, Laihuan, Lai hawmpa, Laihawmnu, Lai-ip, Laikung, Lailu, Laimal, Laisiangtho, Laisuangpi (Black board), Laitai, Siktawhlai khetna, Zum Lai-aat cihbangin kuama kiangpan kawmlo in tanglai hunpek pan ineih ahihi. Tanglai a ih Zopau-in bang cidan Pau hilian dinghiam cih kithei cianlianlo hi. Ahizongin Tibet leh Kawl pau siksan Pau nam khat ahihi. Tibet pau leh Zopau etkaakna:
Zopau : Tibet pau

Khat : Chick
Nih : Nih
Thum : Sum
Li : Zhi
Nga : Nga
Mit (eye) : Mit
Na (ill, sick, pain) : Na
Numei, Anu (Female) : Mo
Sa (hot) : Tsha
Sa (meat) : Sha
Nga sa (fish meat) : Nya sha
Si (die) : Shi

Zopau in mitna (eye sore) pen Tibet pau in mitna mah hipah hi. Zopau in mi nga si (five persons die) pen Tibet pau in mi nga shi mah hipah hi. Tua ahihmanin tanglai ih Zopau in Tibet pau tawh kinai-in Tibetgam pan hong piangkhia Pau ahihlam kimu thei hi.
Zomite’ Lai Neih Masakna
I pu i pate Tibetgam pan Kawlzang kizuan in Kawlzang pan Khamtung azuat ding ciangin makai unau nihte apa in Tu leh Ta, Suan leh Paalte zat dingin Lai pua sak hi. A u adingin Savun tungah aat sak in, a nau adingin Guapum tung ah aat sak hi. A nau ahihleh Khamtung ah teng nuamlo in Zanggam ah ciah kik hi. A nau Zanggam a zuat kik zawh kum sauvei hun khat ciangin a u kep Lai teng kawtsak in nisa apho na ah Ui in tuah sak in mukik nawnlo hi (Ui in neksak hidingin ki um mawh hi). Tua hunpan kipan Zomite in Lai nei nawnlo hi kici hi.
Hibangin a mansuah takciangin a u in a nau kiangah “Lai mansuah ka hihmanin Lai hilh dingin Khamtung hong paito in” ci-in vaikhak hi. A nau zong Khamtung hong paito kik in a u te’ Lo khawhnate hong mu hi. Tua ciangin a u tenna Khua a pai ma in Lo sungteng ah hong pai masa hi. A nau in a u’ Lo khawhna Lo sung hong pai masa hi. Tua ni a u Lo kuanlo ahihmanin a nau tawh kimu khalo hi. A nau in a u Lo sungah a ma theih ngeiloh Lo khawhna van zatte, Lo hunna Thaangsiahna, Zusa Vasa matna, Lo tuilakna atuamtuamte a muhciangin hibangin ngaihsun hi “Ka u in hibangin na lamdang a thak atuamtuamte ngaihsun thei, bawl thei ahihciang Lai mangngilh loding hi. Lai ka mansuah acih hang’ hong khemna hiding hi. Kei tungah banglo khat hong bawlnuam hiding hi” ci-in ngaihsun-in a u tawh ki mulo in ciahsuk kik hi.
Hibangin a nau hong paitoh lam a u in tua ni-a Lo kuante’ tung pan thei a, ahizongin Lai ngah kik nawnlo hi. Tua hun akipan Zomite in Lai neilo-in ki omsuak hi, ci-in tangthu ah kiciamteh hi. Nidangin khangluiten Laikung, Laidal cihbang zang nailo in Suangpeek tung, Singpeek tung, Savun tung cihbang ah a zum, a hiam khatpeuh tawh Lai na at uh ahihmanin min dang nei nailo in “Lai aat” naci uhhi. Sanginn-a sang Siate Lai hilhna (black board) pen “Laisuangpi” kici hi. Nidangin Suangpeek tungah Lai ki at ngei ahihna kimu thei hi. Tuhun ciangin Laikung, Siktawhlai khetna, Computer, Laptop cihbang hong omciangin “Lai gelh” , “Lai khen”, “Lai meek”, “Lai copy”, “Lai email” cihbangin kizang hi. Tua ahihmanin nidangin Zomite in Lai nei ngei ihihna hong mu sak hi.
Pau Cin Hau Lai Zatna
Pu Pau Cin Hau Tangthu atomin: 1859 kum December kha in Tedim khua Pu Khan Lian leh Pi Cing Zam te sungpan hong piang hi. Pu Khan Lian in tapa 8 nei in Pu Pau Cin Hau pen a lina, Rev. Hau Go’ pano ahihi. Pu Kam Hau khan sungin Tedim ah teeng in Englandte hong khan ciang Lailui khua ah galtai in na teeng hi. A nungciangin Mualbem khua ah na teeng hi. Aneu tuung akipan kum 15 sung tawntung kumzawnin Khanglui ngeina biak theih khempeuh bia in, thoih theih khempeuh thoih-a dam tuanlo hi. Ni khat alungkia lua in kisiammawh, kicimtakin amah-le-amah kikaplum dingin Thau khat tawh pai khia hi. Khua nawl a tun ciangin Sakhi khat natai dihdih in a kap leh kha pahlian ahihmanin ama kithah nading Thautang om nawn lo in Sakhi khat tawh ciah kik hi.
Tuakhit akipan mangmu zelzel in Pasian in “Van leh Lei a bawl Keimah Pasian hong bia inla damna hong ngen in damna kongpia ding hi” ci hi. Pasian kiang ah damna anget leh dam takpi hi. Midang tampite thunget sak in mitampi in damna ngah hi. Tua hun laitakmah in Tedim ah Nuam Dim akici kamsang numei khat om hi. Pasian in Pi Nuam Dim tung ah “Ka thu a zeek khia dingin Pau Cin Hau ka teel hi” ci-in na gen hi. Tua bangin Pau Cin Hau Biakna hong piang hi. A sawtlo in Khamtung bup ah gamkang bangin hong kizeel hi. A tapa upa pen Pasian tamhsak in Sian Khaw Cin na phauk hi, Zomite sungah Pasian min atamh masa pen ahihi. Kum 1948 December 28 ni in Mualbem ah a leitung nuntakna nusia hi.
Pau Cin Hau Lai hong Piankhiatna: Pau Cin Hau lai in “Zotual Lai” ahk “Laipian Lai” zong kici hi. Kum 1899 in Pasian in Pu Pau Cin Hau Zomite zat ding Lai mangmuhna tawh musak hi. Tawlkhat sung Pasian in hilhin a Mangmuhnate midangte tungah a hilh theih nadingin 1902 kum in sim theih dingin Lai tawh hong bawl hi. Lai hong mukhia ahihmanin “Laipianpa Pau Cin Hau” ci-in kithei hi. Pau Cin Hau Lai in Lim tawh akisim (Logopraphic Script) Lai nam ahihi. Atuungin mal 1053 pha-a abu in bu 6 pha hi. 1931 kum in hong puah pha in Lailung tawh akisim (Alphabetic Script) Lai nam in hong pianga mal 57 pha hi. Mal 57 sung pan mal 37 te Lailung (consonants leh vowels) hi in, mal 20 te Dawngtawi (tone marks) te ahihi. Laidal tung leh Suangpek tung ah gelhin midangte na hilh sawn hi.
Pau Cin Hau Lai Kizatna: Zogam ah Sangmangten Lai hong bawlsak ma in Pau Cin Hau Lai bek kizang hi. Zogam sung bekthamloh Manipur leh Luseigam Zomite‘ tenna dongin kizel man hi. 1917 kum Piantit pai lai in Pau Cin Hau Lai zangin innlamte tawh ki thuza uhhi. Kumpite tungah lungkim lohnate a koh ciangun zong Lai dang theilo ahihmanun Pau Cin Hau Lai mah tawh na gelh uhhi. Sangmangte in Pu Pau Cin Hau kiangah “Kipawl ni in sem khawm ni” ci-in na zol a “Kei a pen, ko gam tawh kituak dinga Pasian hong piak tuam hi-a, no a pen gamdang Biakna hi-a, ko tawh kituak lo hi” ci-in na mang nuamlo hi. 1931 kum in British and Foreign Bible Society in Pau Cin Hau Lai tawh Mualtung Thuhilhna (Mate Laisiangtho alian 5 sung) Dal 500 khen uhhi. Census of India 1931 Volume XI Part (I) laimai 194-195 sungah “Pau Cin Hau Lai” ci-in kikhum hi. Tu hunciangin Laipian (Siangsawn) Pawlpi sung ah kilim zat mahmah hi. Leitung a Sang minthang tampi pan in Lai lam Thuthuuk Kankhiatna (Research) bawlte in Pau Cin Hau Lai nalim kan mahmah uhhi.
Kawllai Kizatna
Sangmangte Zogam ah na hongsep uhciangin Lai lo tawh maban zom theilo ahihmanin Kawllai hilh dingin Karen Siate pawlkhat hong cial uhhi. 1904 kumin Sia Shwe San Khuasak ah koih uhhi. Pasian thu a telmuh theih nadingin nitak in Lai hilhin kum khat a cin ciangin Kawllai a sim thei omta hi. Pu Hau Cin Khup in Tedimah Zum akah ciangin Kawllai sim theite amuh ciangin thupi sa ahihmanin Vuandokpa kiangah Tonzang ah Kawllai hilh ding Sia na ngen pah hi. Vuandokpa in "A Sanginn ding leh Siainn ding na lam inla na zawh ciangin a Sia ding keiman hong vaihawm ning" ci-in na gen hi. Pu Hau Cin Khup in zong Sanginn ding leh Siainn ding lam pah in a zawh ciangin Vuandokpa thei sak pah hi. Vuandokpa leh Rev. Cope kikumin Sia Po Ko paisak in 1905 kum in Tonzang ah Kawllai sang ki hong hi. A hon tuungin Sangnaupang 40 bang pha-in kum bei kuanciangin 70 bang hong phato hi.
Khamtung bup ah Khuasak leh Tonzang ah Sang a om masa pen hong suak hi. Tua hunlai-in Zogam ah Kawllai bek kisin ahihmanin Lai theite in a Laigelhte leh Mualsuangte Kawllai vive tawh na gelh in tudongin muhtheih dingin omlai hi. 1909 kum ciangin Kumpi in Tedim leh Lennakot ah Kumpi Kawllai Primary Sang hong hi. Tua hi in Biakna Sang (3): Khuasak, Tedim, Tonzang tawh akigawmin Sang (5) kinei hi. 1920 kum ciangin Biakna Sang (3): Theizang, Limkhai leh Dolluang ah kihong ahihmanin Zogam ah Primary Sang (7) kinei a Kawllai vive tawh kisin hi. 1923 kum ciangin Khuasak ah Biakna Sang tan (6) ciang kihong hi. 1925 kum akipan Zogam ah Kawllai kiphiat in Zolai sin kipan hi.
Zolai Neihna
Joseph Herbert Cope (Cope Topa) Tangthu atomin: Joseph Herbert Cope 1882 November 21 ni in Philadelphia, Pennsylvania, USA ah suak hi. 1899 kum in Tui kiphum hi. 1904 kum in Pennsylvania University pan B.Sc.(Bachelor of Science) Degree ngah in 1908 ciangin Rochester Theological Seminary pan B.D. (Bachelor of Divinity) ngah a tua kum July 7 ni in Ordination kipia hi. Kum 1908 September 3 ni in Elizabeth Coldwel Smith tawh pumkhat suah kitenna nei hi. Tapa 3 Joseph Howard Cope, Harry Cope leh Appleton Danforth Cope te nei uhhi. 1908 December 21 ni in Khalkha hong tung in Sangmang Carson sih tawh kituak ahihmanin Khalkha ah kum 2 om in 1910 November 1 ni in Tedim hong tung hi.
1913 kum in a masa pen Zolai Simbu hong bawl sak hi. 1919 October kha in Zolai tawh laihawm masapen “Tedim Thukizakna Lai” hong phuankhia a editor sem hi. Kumpi’ sawlna tawh Tedim, Falam, Hakha pau tawh a bawl Laisimbu avekpi in 35 pha a 1923 November kha in kumpi in “Kaisar I Hind” cih pahtawina Ngun Medal pia hi (Kaisar German pau pan hong pai Ukpi cihna hi-in, Hindi leh Urdu pau tawh “Kaisar I Hind” akhiatna in “India gam Ukpi” hi-a England kumpi ukna India gam sunga nasep thupi asemte pahtawi na-a kipia ahihi). 1935 June 10 ni in Colgate University in Honorary Degree Doctor of Divinity (D.D.) pia hi. Zogam simlam Mindat, Kanpetlet lamte’ ading a bawlsan laitak 1938 June 11 ni zingsang nai 5:00 hun in Gilsan leh Khuasik natna tawh Khalkha ah nong nusia in June 12 ni in Rev. A.E. Carson kivuina han kiangah kivui hi. Khamtung gam sunga a om hun khempeuh Kum 25 leh Kha 7 (ni 9,419) ahihi. Akhuan 3 vei ciahin ni 1,345 sawt hi.
Tedim Khuapi pan Taangkam (Pautang) khat hong Piankhiatna: Tedim khua Guite Pu Gui Mang in AD 1550 pawlin sat hi ci-in tangthu ah kiciamteh hi. Ahizongin kiim leh paam pan galten na sim zel ahihmanin kilal san zel, kibeel kik zel hi. 1806 kum pawl ciangin Pu Kam Hau in Lamzaang khua hausa asepna panin Tedim khua ah na teng hi. Inn leh lo kician zong neiman nailo in galten na sim zelzel ahihmanin Lamzaang khua ah ciahkik hi. 1810 kum ciangin Pu Kam Hau (Sukte), Pu Mang Gin (Hatlang), Pu Khoi Lam (Hatzaw), Pu Pau Vum (Sukte), Pu Tel Khaat (Thawmte), Pu Lam Dong (Tawmging), Pu Kam Vial (Bawmkhai), Pu Kim Thuam (Zillom), Pu Pau Am (Samte), Pu Cin Kim (Samte) leh Pu Gen Cin (Lethil) te kipawlin Tedim ah na teng kik uhhi. Gal akici khempeuh na hungzo ahihmanin midangte in Tedim hong bel in a sawtlo in inn 30 hong pha-a Pu Kam Hau in hausapi sem hi.
1848 kum ciangin galvai, savai, thusia, lasia, a om ciangin hoih tak-a ki uk theih nadingin Thukhun hong bawlin tuhun dong mah akizang “Kam Hau Thukhun” (Kam Hau Upadi) ahihi. Tua Thukhunte hangin Zomite sungah khat-le-khat mawh kimaisakna, kilemna, ki itna leh ki pawlkhop theihnate hong om theita hi. Tua ahihmanin Tedim khua pan in Zomite Khuatheih kipatna (civilization) hong piang ahihi.
A sawtlo Tedim khua inn 300 hong pha in hibangin hong teeng khawm uhhi.

Bonuai veng: Tu laitak a galkap tualpi nuai nitumna lam teng hi a Pu Pau Vum leh Teizaang mi pawlkhat teeng uh hi. Galkap Tualpi pen Pu Khua Cin innmun ahihi.
Botung veng: Pu Khua Cin inn tungsiah nitumna lam teng hi a Pu Za Tual leh Teizaang mi pawlkhat teeng uhhi.
Vaiphei veng: Bonuai veng pan a khanglam nisuahna lam teng hi a Vaiphei miteng teeng uhhi.
Sekzaang veng: Sakollam Ngennung lamka panin leilu lam teng hi a Guite miteng teeng uhhi.
Khuangzaang veng: Col. Dal Za Kam inn dungto teng hi a Thahdomiteng teeng uhhi.

Khua tuamtuam mun tuamtuam pan hong bel uh ahihmanin pau leh ham hong ki helzau gawp in asawtlo in tu laitak a ih zat Tedim pau hong piangkhia hi.
Zolai bawlnangin Tedim Tualsuak Pau kizatna: Cope Topa 1910 kum in Tedim hong tun ciangin Sihzang kampau Zomi sungpan Pu Pau Suan leh Pu Thuam Hang te Christian na suak khin uh ahihmanin amau tawh kithuah in Sihzang pau na sin pah hi. A sawtlo in hong siam in Zolai a gelh masakte Sihzang pau in na gelh hi. Zogam Leilu lam ading Lai hong bawlsak taktak ding ciangin Tedim gam sunga pau tuamtuamte sungpan bang pau zang leng mitamin thei kim pen ding, tangzai pen ding cih hong ngaihsun hi.
Tua ahihmanin 1919 kum in Tedim Vuandok Zum ah Tedim gam hausa lianteng kikhawm in gambup ah Sihzang pau zat dingin thu kisung hi. Cope Topa in “Hat Lian Bu” (Jack The Giant Killer) kici Sihzang pau tawh a gelh, laigelhloh dal 20 bang aphading tangthu khat hong simkhia hi. Tua ciangin Thado, Zo (Zou) leh Paihte kampau Zomi tengin Sihzangkam a teltheih loh lamuh hong pulak khia hi. Tua ahihmanin bang pau in Lai bawl ding cih anuai-a bangin hong kikum in hong khensat uhhi.
Tuimui hausa Pu Mang Za Thang in: “Paite pau-in bawl le hang kithei kimlo ding hi. Tedim khuapi sung-a kizang kampau tawh bawl le hang kitel kim pen ding hi” ci-in a gen ciangin Haiciin hausapa Pu Tual Pum in “Tu-a Tuimui hausapa genna pen a man hi” ci-in thukimpih hi.
Hiangzaang hausa Pu Zam Khaw Thawng in: “Ko Thahdo pau in om leh kithei kimlo ding hi. Tedim khuapi a kizang kampau tawh bawl ni” ci-in gen-a Hangken hausa Pu Kam Pum in “Tu-a Hiangzang hausapa gen pen ka thukimpih hi” ci hi.
Saalzang hausa Pu Zaang Khaw Lian in zong: “Ko Zote pau in om leh kua mahin tel kim lo ding hi. Tedim khua akizang pau mah hi leh kitel kim pen ding hi” ci-in agen ciangin Mantuang beh Phaitu hausapa Pu Khan Thawng in “Saalzang hausapa gen pen man hi” ci-in thukimpih hi.
A tung-a bangin hausa lian 6 te in agenna uh hausa leh upa akihel khempeuh in zong thukimpih hi. Mipite in lungkimna aneih khituh ciangin Cope Topa in kipsak-a tua hun akipan Tedim khuapi-a kizang “Tedim khuapi Tualsuak Pau” tawh Lai hong bawl sak ahihi.
Zolai Khantohna
1913 kumin Cope Topa in “Tual Lai Sintawmna Bu” cih Laibu khat hong bawlsak in, tua pen Zolai akigelhcilna ahihi. 1914 kumin Sihzang Pau-a kitei La dawng 24 apha hongbawl in Zomite in Labu ihneih masak pen ahihi. 1915 kumin Zolai tawh sim theihdingin Mate Laisiangtho honggelh sak hi. 1918 kumin La dawng 100 apha Zolai tawh hong suak hi. 1919 October kha in Zolai tawh laihawm masapen “Tedim Thukizakna Lai” (The Chin Hills News) hong hawmkhia a, Cope Topa in editor sem hi. Tua laihawm sungah “Tedim mite laisim thei tampen ahih manin Tedim pau in kibawl hi”, ci in na gelh hi. 1923 kum ciangin La dawng 283 apha Zolai mahtawh hong suak leuleu hi. 1924 kum ciangin Tanbul (Primary) sang khempeuh ah Zolai tawh sin sak ding kithukim hi.
1925 kum akipan Cope Topa hong bawlsak Zolai Tan 4 ciang Primary Sang tengah sin kipan hi. 1926 kum in Sangte ah sin dingin Zolai tawh Leitung thu leh Gamthu (Geography) hong bawlsak in, 1927 kum leh 1931 kum ciangin tua Laibute mah hong puahphat sak kik hi. 1932 kum ciangin Zolai tawh sim theihding Laisiangtho Thuciam Thak buppi hong tei sak hi. 1977 kum ciangin Laisiangtho Buppi (Thuciam Lui leh Thuciam Thak) Zolai tawh sim theih dingin kinei a Sangmangte gah mah ahihi. Cope Topa in Biakna sunga zat dingin biakna Laibu, Lai Siangtho bu, Labu cihte hong bawlsak banah Sangah sin dingin Gamthu bu (Geography), Nate’ thubu (Science), Ganan bu (Mathamatics) leh Laisimbu tuamtuamte zong hong bawlsak lai hi.
1914 kum-a kibawl Labu neihmasak pen sunga Doxology anuai-a bang ahihi:

Thu pha khem piu hawng pia To Pa, Le tung mi hing a min phat ta,
Van tung mi zong in To Pa Pi, Jesu, Kha Shiang Tho min phat hi.
1915 kum-a kibawl Mate Laisiangtho 4:1-3

“A tu ciang in a doi mang pa je et ding in a Kha Shiang Tho in Jesu gam lak a a pai pi hi. Ni sawm li le’ zan sawm li an ngawla a nung ciang in a gil hawng kiel hi. A je et pa in hawng nai a, Nang ma in Pashian ta pa n’ hi le’ hi shuang te kho mun n’ shuawk sak in a ci hi.”
1923 kum-a kigelh Lungdamna Zawhang Laisiangtho 3:22, 28
“Tu a nung ciang-in Zheishu in a nungzhui-te tawh Zhuda gam-ah pai uh leh tua san tak-ah amaute tawh a om khawm a tui shung-ah a phum uh hi. 3:28 Keimah in, Khazhih kah hih kei hi, Khazhih mai-ah hong pai sak pa kah hi, ken ka ci hi.”
Zopau Zolai kemcing ni
Leitung ah Pau nam 7000 val a om sungpan Kaal 3 sim (every three week) in Pau nam (1) ta beimang hi kici hi. SIL International in agenna ah tulaitakin Kawlgam ah Pau nam 117 om in tua sung pan nam (5): Anong (kachin pau nam khat), Hpon (Kachin pau nam khat mah), Taman (Khamti, Homalin, Sagaing Division), Pali (a pau kizang nawnlo a Lai bek ki zang lai) leh Wewaw (Kayin pau) hiteng a pau mi om nawnlo hi kici hi. Tu zawh kum za khat ciangin Kawlgam ah Pau nam 50 bek kipau lai dinghi kici hi.
Tulaitak in Chin State (Zogam) sung ah Pau nam 31 om hi. Tu zawh kum 50 ciangin Pau nam 15 bek pha ding hi. Pawlkhat mangthang ding-a tua a mangthang dingte: Khongso (Paletwa), Bawm (Chin State, Mizoram, Tripura), Tuiship (Kanpalet, Paletwa), Ta-aw (Paletwa), Kaang (Mindat), Lautu (Matupi, Thantlang), Mro-khimi (Paletwa), Rawngtu (Mindat), Senthang (Khalkha, Thantlang, Gangaw, Kalay), Songlai (Paletwa), Tawr (Khalkha), Thaiphum (Matupi) cihbangte ahihi. UNESCO in a genna panin India gam-a om Pau tuamtuam a bei thei ding 196 sung panin 103 pen a bei hak nawn lo dingte hi ci hi.
Pau bangci bei thei hiam?: (1) Tu leh tate in zang nawnlo, nu leh pa te in tate ei pau siamsak zolo, hilh lo. (2) Khangthakte in zat ding maizum pih, daihpih ngamlo, a sawtna ciang pau thei nawnlo. (3) Ei Lai tawh laigelh lo-in midangte Lai tawh gelh, Lai kigelh a om loh ciang‘ sim ding zong omlo pah. Gtn. in Khasi (India gam Maghalaya State sunga om minam) te in a gamah Khasi pau sang‘in Kala pau leh English pau zangzawta ahihmanin a Pau uh sawt zang nawnlo dingin kimu uhhi. Chin State (Zogam) ah Lautu kampaute Thangtlang Myone leh Matupi Myone te ah khua 17 om-a amau pau sangin Khalkha pau leh Kawlpau lim zatzaw ahihmanin asawtlo in abei thei dingin ki ciamteh hi.
Zomite ki-en lehang i pau sawt i len zo lai ding hiam? Lungngaih huai kasa hi. Kawlgam (Mandalay, Yangon, Gunkhawm khangsiah ) ah khangthakte in Kawlpau bek zang ta hi. Zopau pau sunsun le-uh Kawlpau tawh helh in pau melmel ta uhhi. Mizogam ah nu leh pate in ei pau zang lai liamliam in, tate in Mizo pau bek zang hi. Min gelh ciangin anungah Lusei min gelh danin ..a leh ..i vive kizang ta hi. America, Asia, Australia, Europe, Nitumna gamte ah khangthak Zomite in ei pau zang nawn lo in, nu leh pate bek in zang lai hi. Tate tawh ei pau in ki ho thei nawn lo hi. Tate khangah ei pau kizang nawn lo ding cih theihsa ahihi. I Pau bei leh i Lai zong abei ding ahihi.
Tua ahihmanin Zomite in i Pau leh i Lai a bei lohna dingin bangci leng kemcing thei ding i hiam, cih lim takin ngaihsut huai hi. A hi theizah in i tate ei pau tawh hopih in siamsak sawm ding. Pawlpi leh kipawlna tuamtuamte in khangthakte adingin Zopau, Zolai leh Zongeina sinna neihzawh ciat nang hanciam ding. Zolai, Zopau tawh Laibu, Media, Journal atam theithei nei-in thapia-a i panpih ciat ding deih huai kasa hi. Zopau Zolai kemcing ni.
A kaikhawm: 

Paul Thangpi 
(Pau Pian Thang) Offenbach, Germany

Ekkaak laibute:
1) Ethnologue: Languages of the World, 17th 2013 Edition by Lewis, M. Paul, Gary F. Simons and Charles D. Fennig, Published by SIL International, Dallas, Texas, USA

2) Gin Hau Pum Sia, “Rev. Dr. Joseph Herbert Cope (1882 - 1938)” Posted on Phuitong Liim, posted by Dr. Hau Za Cin on March 1, 2009
3) G.K. Nang Rev. Dr., Article: “Beginning of Christianity in Mizoram and Chin Hills”
4) G.K. Nang Rev. Dr., Article: “Pau a bei thei thu hi”, posted on Tongsan News Journal, 2009
5) Gin Sian Pau Sia, Article: “Cope Topa Nuntakzia Tomki” Posted on Tonsan International Media Website
6) Kam Khua Mang Pu, “Khamtunggam Tangthu le ki ukna thu”, Sukte Chronicle III pp. 19-20.
7) Khen Za Sian Rev. Dr., Article: “Tedim Pau Icih”
8) Khoi Lam Thang Rev., Article: “Tedim Kam”
9) L. B. Naylor, A Practical Handbook of the Chin Language, pp. 46-47.
10) List of Languages, Wikipedia the Free Encyclopedia
11) Luan Za Cing Pi, “Khamtung ah Lai le Sang i neih hun”, Sukte Chronicle IX, pp. 35-38.
12) Stephen Hre Kio Rev. Dr., Presentation: “Concerns on Chin Language” posted on Youtube
13) Tawmging Beh Khang Tangthu Laibu: 1st Edition Published 1973,p. 37.
See More...

|| Mate leh

see more

|| Um mahmah

bang a hia le