Pau Cin Hau (Laipian biakna)

Hih Laipian Biakna ong pian nadingin bangci kipat hiam cih i gen masak phot kul ahi manin Nuam Dim a kici, Gamlai khua-a Rev Khaat  Kho Gin' pi, Kamsang numei khat thu i gen masa ding hi.

Tedim khua-ah Pu Kam Hau le Pu Pau Vum na kithuah a, Pu Pau Vum in Hau Zui akici innkuan pih khat na nei hi. Pu Hau Zui in tanu Nuam Dim na nei-a, amah'n Mangmu thei zeel hi. Tua hun laitakin Pu Kam Hau si khin in Pu Khaw Cin hun laitak hi a, Tedim khua inn 300 val bang pha hi. Pu Khua Cin in langva(sikkang) inn deih in Saiha tawh kheek dingin Meitei gamah misawl hi. Pasian in: "Khaw Cin in langva inn deih kei hen. Tedim khua mang ding hi. Tua thu na theih nadingun Khaw Cin' tuangdung ka kuaitan ding hi," ci-in Pi Nuam Dim tungah nagen khol hi.

Tua hun laitakin Pu Khaw Cin pen lian mahmah, pha mahmah ahi manin amahmah zong tham loin mi khempeuh in zong muang lua ahi manin kuamah'n umlo hi. Tua ciangin  Pasian in "tua thu a tangko dingin Pau Cin Hau sawl in " ci-in Pi Nuam Dim tungah nagen kik lai hi. Tua thu azak uh ciangin: " Khua Cin' tuangdung, *zabo-a sah, Pasian ahi zongin kuamah'n kuaitan zo ngal ke'n teh" ci-in kuamah in um loin nuihsan uhi.

Tua khit a sawt loin, Pu Khua Cin tanu khat le tapa khat bek a neih, a tapa, Hau Za Kham si a, a kivui ding ciangin misi kipusuah hun laitak teekin Pu Khua Cin' tuangdung, *zabo-a sah kitan hi. Pi Nuam Dim gen bang teekteekin ong tangtung a, Pu Khua Cin tuangdung zabo-a sah kitan in, ami tawh a zubeel tawh innnuai buanciim lakah kiasukin mi tampi liam hi. Tua khit asawtlo in England Kumpi ong khang a, Tedim khua mang takpi hi. Tua tham loin "Ka thu a zeek khia dingin Pau Cin Hau ka teel hi" ci-in Pi Nuam Dim tungah na gen lai hi.

Pu Pau Vum in tapa nih, Pu Khan Lian le Pu Tuang  Khaw Thang  nei a, Pu Khan Lian in tapa giat nei hi. Pu Pau Cin Hau pen Khan Lian' tapa a lina, Hau Go' pano ahihi. Pu Kam Hau khan sung Tedim mah-ah na teeng uh a, England-te ong khan ciangin Lailui khua-ah galtai uh a, tua hun akipan Lailui khua-ah na teengsuak uhi. A nungciangin Mualbeem ah na teeng hi.
(*zabo = khut melai dawn pan khutdawh kipatna ciang hi-a letmat 6 bang hi.)

Pu Pau Cin Hau pen aneu tung akipan kum 15 sung tawntung kumzawnin khanglui ngeina tawh biak theih khempeuh bia-in, thoih theih khempeuh a thoih uh hangin dam tuan lo hi. Khangmoi lai khat tuabangin sawtveipi kumzawnin aom ciangin amahmah zong lungkia-in kisiamawh, kiciimtakin amah le amah kikaplum dingin thaukhat tawh pai khia hi. Khuanawl a tun ciangin sakhi khat natai dihdih a, a kap leh khapah lian in ama kithah nading thautang om nawn loin sakhi pumkhat tawh ciah kik hi. Tua khit-a kipanin a hunhunin Mangmu zeelzeel a, Pasian in. " Van le Lei a bawl Keimah Pasian ong bia-in damna ong ngen lecin damna kongpia ding hi," ci ahi manin Pasian kiangah damna a nget leh dam takpi hi. Tua bangin amah'n damna a ngah ciangin cina dangte in zong thu ngetsak dingin sam koikoi uh a, tuate in zong damna ngah uhi. Tua ahi manin mitampi in um in anungzui uh a, Pau Cin Hau Biakna akici ong piang a, Khamtungbup ah thatkhatin gamkang bangin kizeel hi. Tua hi a, a ta upa pen a min Pasian tamsakin Sian Khaw Cin na phuakpah hi. Tua hun masaih Pasian pen mintap-a akineih lam aom diam, ka thei ngei kei hi. Tua banga dawi a na phiat ciangin  dawite heh a, a bawlsiat semsem khak ding lau lua uh ahimanin a khua a tui, a beh a phung sung nangawn in langpanin lungkhamna tampi na thuak hi.
(a) Pham ding ci a, thel bang ong phong, tung-a Sian lunmang hi e;
(b) Lung ka muan dang om lo e, tunga Sianmang muang ing e.
( A si ding kimlai ong damsak Pasian hi, Amah bek muang ing.)
(a) Sianmang hawm siam, tangbang damna phung tengin saina'n nei e;
(b) Do lal banga pat bang nong sai, kei aw, Sian' vontawi hing e.
(Galte banga kei nong langbawl uh, kei Pasian' ta hing.)
(a) Sianmang hawmsiam ka muan manin phung in thal gu bang do e;
(b) Tongsia ong lawh, Sianmang hawmsiam'n, leen pal bang ka nang hi e.
(Pasian thu kamuan manin ka u ka nau inzong ong do bawl, Pasian thu mah tawh nang ing.)
(a) Sianmang sinthu kangaih manin phung tawh laukha hual mawh'ng e;
(b) Ka pham zong a tung thangvan ah Sian' ang-ah zaal ding hi'ng e.
(Pasian thu kazuih manin ka u ka nau tawh ka kithu tuah theih loh hangin kasih teh Pasian kiang tung ding hing.)

Ei mite in cinatna pen dawi peh vive-in kingaih suna, dawi pen kikihta mahmah hi. Tua dawite lungdam sak nadingin kimai-etin, vok peuh, ak peuh, ui peuh, sial peuh tawh kimai-etin a kibia ahihi. Pasian pen migi ahi manin biak kul loin dawi pen ong cinasak thei, ong ne thei, ci-in ki-um ahi manin akibia ahi hi.
(a) Siangmang in tongdam ong khak e, ziin tawh na khen in, ci e;
(b) Pupa khan-a lung a gimna, Sian in leen puan bang paai e.
( I pu i pa lai pek a i lelh dawi tawh na kikhen in ci-in Pasian in ong vaikhak hi.)
(a) Siangmang tawh holung kum ing e, ziin' kaih tam ka neemsak e;
(b) Pian kilaihna tung Sianmang in ziinleeng tual-ah niamsak e.
( Pasian tawh kiho ing, dawite' siahkaih (a vok a ak tawh thoih-a i mai etna te) Pasian in nuaisiah,) ziin, ziinleeng = dawite.

Tua hi a, Pu Pau Cin Hau in a mangmuhna panin dawi phiat nading, dawi hawlkhiat nading thu a ngah-a kipan dawi na hawlkhia hi. Amah'n dawi phiat dinga napat kholhna hangin Tapidawte' nasep nading lampi ong sial kholhsak a suak hi. Tua hi a, Pau Cin Hau Biakna pen Dawi Biakna hi loin dawi phiat masa, dawi a langpan, dawi a hawlkhia ahi hi. Tua bangin dawi a na phiatna masa om hi kei leh Christian thu ong lut nading haksa mahmah ding hi.

Tua bangin a hunhunin Mangmu zeelzeel a, a biakna bek hi loin lai nangawn ong piangsak hi. Pasian in suangtang pawl khat la-in gawm zeel, khen zeel a, " Hih bang in hih in" ci-in midangte ahihsak ciangin ahih thei kuamah om loin Pu Pau Cin Hau ahihsak ciangin hih thei hi. Tua ahihmanin a mangmuhna panin Lai nangawn ong piangsak hi. Amah'n Pasian tung pan-a, a thungahna bangin Lai a piansak khit ciangin " Laipianpa" kici a, a biakna zong nidanga Pau Cin Hau Biakna a kici pen Laipian Biakna kici ta hi.


1889 ciangin England Kumpi ong khangin tua zawh kum 10 ciangin Tuiphum Sangmangte ongtung hi. Tua hun ciangin hih Laipian Biakna hita leh a lai hita leh Khamtung tengah na kizeel khin ta hi. Sangmangte in "kipawl ni in sem khawm ni" ci-in a nazol ciangin amah'n, "Kei aa pen, ko gam tawh kituak ding a Pasian ongpiak tuam hi-a, no aa pen gamdang biakna hi a ko tawh kituak lo hi." ci-in na mang nuamlo hi. Tua hun lai-in lai dang kinei nai lo ahi manin tua lai pen kinak zat mahmah ta hi.

Sangmangte in Pasian thu i tel muh nading, Laisiangtho le labu i et theih nading ong deihsakin Khuasak khawng Tonzang khawngah Kawllai ong hilh uhi. Kumpite in zong Kawllai tawh sang ong hong uhi. Ahi hangin Kawlte tawh lah i kikawmna om peuhmah lo a, i zat nading omlo ahimanin mi tawm bekin sin nuam hi. Tua ahimanin Roman Alphabet zangin i Zolai ding ong bawlsak nuam-in Cope Topa le Kumpite kikum uhi. Official-in Zolai aom nai loh hangin "1912 February kha 12 ni-in Khuasak khua-ah ka om sungin Laisiangtho Thak tei ka kipan hi" ci-in Rev Cope in a dairy sungah ciamteh hi. Tan IV ciang Zolai, (Roman Alphabet) tawh sindingin Kumpite le Sangmangte kithukim uha, 1925 kum-a kipanin sang ong phuan ta uhi.

Sangmangte in sang aphuat uh ciangin lai hilh dingin Christiante mah nazang uha, kumpi sang ong phuat uh ciang inzong tuate mah nazang suakpah uhi. Tua sangsiate in, thu na mu zawdeuh uh ahi manin Pau Cin Hau laimal pen laimal tam lua ahi manin tomsak sawdeuh dingin na puahpha uhi. Propagation of the Gospel-te in a theih uhciangin Laisiangtho ineih ding ong deihsak uh ahimanin Pau Cin Hau lai tawh laikhetna bawl-in Laisiangtho khet ding ong vaihawm uhi. Tuadingin sangsia sem ahi, Sia Cin Khaw Gin,(Rev Cin Khaw Gin, Niang Khan Ciin' pa) Sia Thang Cin Kham, (Rev Sian Cin Thang pa) Sia Pau Za Dong ( Sia Kam Khen Cin pa, Sukte beh sung pan Christian suak masa pen) le Christian ahilo, Pu Pau Cin Hau' tapa, Sian Khaw Cin nasam uh a, Maymyo-ah nihvei va pai uhi. Mualtung thuhilhna teng zong Pau Cin Hau lai tawh 1930 kumin ong khenkhia uhhi. Ahii hangin Rev Cope in thu namu khol ahimanin Roman Alphabet mah zahding ongdeihsak zaw a, tua Pau Cin Hau' lai tawh Laisiangtho khet dingpen na khaktan hi.

Hih pen i hamphatna lianpi khat hi leuleu hi. Banghang hiam cih leh Kawllai mal laikhetna pen Kawlgam bek a kizang hi a, tampi kibawllo ahimanin khatin tampipi man a, mikim in kilei zolo hi. Manglai laikhetna pen leitungbup-a kizang hi a tampi kibawl ahimanin aman tawmin kingah thei hi. Tuabek hiloin i Zolai dingin Roman Alphabet i zatmanin Type Writer, Computer cihte tuam bawl kul loin Manglai-a kibawl sate mah izang thei pah a, E-mail nangawn ei Zolai-in i kikhak theipan hi.

Sangmangte in lai ong bawlsak a, Zolai i neih mateng, tua Pau Cin Hau Lai kizang a, Piancit pai lai bangin lai a kikhak uh ciangin Pau Cin Hau Lai tawh na kikhak uhi. Hih lai hita leh biakna hita leh ama thu aa, a phuak tawm thei dingin Pu Pau Cin Hau pen pilna siamna nei ahi loh banah midangte pilna a etteh theih nadingin tulai bang a, Tadensa cih bang thu zak nading a omlah hilo a, a khualzin agamvak zong hi loin a neu tunga kipan adam lo den, akumzawn khat ahihi. Tua ahimanin a Biakna hita leh, a Lai hita leh a phuah tawm hi loin Mangmuhna tawh Pasian kiang pan-a angah taktak hi a, leitung-a apiang ngei lo, a lamdang mahmah khat ahimanin, hih Laipian Lai pen a mangthang lo dingin kephuai mahmah hi. Pilna i nei phial zongin mihing khuak tawh phuahtawm theih ding hilo hi. Tua bang hi leh eimi sangin, leitungah mipil tampi naom khin zo a, mi khatguak bek lai phuak tawm om cih i za ngei kei hi. Tua ahimanin Pasian piak tuam taktak hi a, seel theih ding hilo hi. Amah pen 1948 December kha-in Mualbeem khua ah si hi.

Hau Go Mualbeem Biakinn hong dingin apai tungin amah nungta lai-a, " Pa Hau aw, ko tuiphum-ah ong lut inla sem khawm ni," acih ciangin amah'n:" Ko zong Pasian mah a bia veve hi ung" naci hi.

Tua hi a, eite zong nidang lai-in dawite' teen nading-a ki-um, singsia, suangsia le munsia-a i upmawh, cik peuh, gun peuh, tuilii peuh, mual peuh i biak mah bangin leitungah biakna a tuamtuam om a, Pasian abia, milim abia, pute pate' kha abia, bawng a bia nangawn om kici hi. Ei Christian akicite sung mahmah ah zong, i biak Pasian khatbek hinapi-in Baptist, Anglican, Roman Catholic, Seventh Day Adventist, Methodist, Presbyterian cih bangin a tuamtuam naom hi. Tua ahimanin ama phuahtawm ahilo, Pasian tungpan a, a ngah Pasian mah a bia, biakna pen ei Christiante aa mah bangin amahmah inzong damna ngah bek loin cinate, Pasian kiangah damna a ngetsak ciangin na dam takpi hi. Tua ahiciangin kilangbawl loin, i sep khawm theih nading, i ngaihsut siam ding kisam hi.

(Hih thute kagen ciangin Pau Cin Hau Biakna zui ding, um ding, ka cihna hi tuan loin thu ahi bangbang a i theih ding kisam ka sakna hi bek a, thudang hang hi lo hi.)
Pi Luan Za Cing

|| Mate leh

see more

|| Um mahmah

bang a hia le